در سالیان اخیر، رضا عطاران بارها خودش را به‌عنوان ناجی گیشه سینمای ایران نشان داده است و به‌ندرت پیش آمده که کمدی‌هایش با اقبال مردم مواجه نشود. این روزها هم «زیر نظر» با نقش‌آفرینی او در سینماهای کشور روی پرده است. همین بهانه‌ای شد تا در فیلیمو شات نگاهی داشته باشیم به پرسونای عطاران در فیلم‌های کمدی که جلوه‌هایی از نمایش فرهنگ واقعی و زیرزمینی مردم را می‌توان در آن‌ها دید.
مهم‌ترین ویژگی بازی رضا عطاران طی سالیان طولانی فعالیتش که باعث می‌شود همواره از او به‌عنوان بازیگری خوب یاد شود این است که او شبیه به تمام ایرانی‌هاست؛ یک نمونه ایرانیِ با تمام خصوصیات خوب و بدش که نه از آن چیزی که هست شرمنده است و نه افتخاری به وضع موجود می‌کند. بااین‌حال خوش است و زندگی می‌کند و از زنده‌بودن لذت می‌برد. گاهی به هیچ‌چیز اهمیت نمی‌دهد («بیخود و بی‌جهت»)، گاهی هم پیش می‌آید که هر چیزی را زیادی جدی بگیرد («طبقه حساس»)، گاهی عصبانی می‌شود و پرخاش می‌کند («استراحت مطلق»)، گاهی وسط خیابان شروع به رقصیدن می‌کند («نهنگ عنبر») و… پرسونای شکل‌گرفته پیرامونِ عطاران باعث شده وقتی او در قالب «یک ایرانی» فرو می‌رود و نقشش را بازی می‌کند به کسی برنخورد و او را به‌عنوان یکی از جمع خودمان با آغوش باز بپذیریم.
این احساس خوشایند، امکانی را برای عطاران فراهم کرده که به‌راحتی به بخش‌هایی از زندگی ما ایرانی‌ها بپردازد که در سایر فیلم‌ها کمتر به آن‌ها پرداخته می‌شود؛ شکلی از نمایش ضد فرهنگ که تماشای آن چندان هم ناخوشایند یا برخورنده نیست. یک‌جور هجو فرهنگ تصنعی و پرداختن بی‌رودربایستی به زیست یواشکی ایرانی‌ها که فیلم‌های سینمایی یا سریال‌های تلویزیونی به دلیل چرک بودنش علاقه چندانی به نمایش آن ندارند. مثلاً عطاران دراکولایی را نشانمان می‌دهد که ایرانی‌ها از درِ رفاقت با او درمی‌آیند و شوخی شوخی معتادش می‌کنند، خانواده‌ای را نشانمان می‌دهد که با برادر معتادشان کنار آمده‌اند، در نقش داماد سَرخانه‌ای فرو می‌رود که از همه طلبکار است یا سیاهی لشگری ازخودمتشکر که راهی جشنواره کن می‌شود تا خودش را به جهانیان نشان دهد، حتی مأمور پلیسی که مردم را تلکه می‌کند. بدین ترتیب، عطاران همزمان با نمایش سویه تاریک زندگی‌مان موفق می‌شود ما را بخنداند. این همان سویه‌ای است که ما به شکل رسمی چندان علاقه‌ای به افشا شدنش نداریم یا اگر در فیلمی غیرایرانی به آن اشاره شود تقبیحش می‌کنیم، اما اگر عطاران نشانمان دهد نه‌تنها مشکلی با آن نداریم بلکه استقبال هم می‌کنیم.
«زیر نظر»، تازه‌ترین فیلم با بازیِ رضا عطاران است که براساس همین ویژگی نوشته و کارگردانی شده. فیلم به ماجرای کابوس‌وار دو دوست در یک شب عجیب می‌پردازد. ماجرا از این قرار است که همسرِ محسن (با بازی عطاران) به همراه دوستانش به سفری تفریحی رفته و محسن هم از خالی بودن خانه استفاده کرده و امید (با بازیِ امیر جعفری) را به خانه آورده تا با هم مجردی “حال” کنند. سورسات به راه و اوضاع تحت کنترل است که مهشید یکدفعه زنگ می‌زند و خبر می‌دهد می‌خواهد تا چند ساعت دیگر به خانه بیاید. کابوسِ محسن و امید دقیقاً از همین‌جا شروع می‌شود؛ از وقتی که آن‌ها باید در زمانی محدود، خانه را به شکل اولش دربیاورند. انگار که نه امید پیش محسن آمده بوده و نه بساطی پهن شده. اما کاری که به نظر ساده می‌آید برای محسن و امید به یک معمای حل نشدنی تبدیل می‌شود. هر بار که محسن فکر می‌کند این بار دیگر خانه را به وضعیتی رسانده که مهشید بویی از قضیه نبرد، اتفاقی تازه می‌اُفتد و هر بار پای یکی از همسایه‌ها به ماجرا باز می‌شود. هر یک از همسایه‌ها هم مثلِ محسن موضوعی برای پنهان کردن دارند و هر یک به‌نوبه خود می‌کوشند کسی از زندگی یواشکی‌شان سر درنیاورد. بدین ترتیب در پایان فیلم با مجموعه‌ای از آدم‌ها مواجه می‌شویم که نقاب چهره‌شان برداشته شده اما دیدنِ سیمایِ واقعی‌شان همان‌قدر که ترسناک است موجب خنده ما هم می‌شود.
شاید اگر بازیگر دیگری نقشِ محسن را بازی می‌کرد، پذیرش چنین آدمی که مسلسل‌وار دروغ می‌گوید تا گندکاری‌هایش را جمع‌وجور و رفع‌ورجوع کند، اندکی سخت می‌شد. اما دیدن عطاران در چنین نقشی، دل‌چسب و سرگرم‌کننده است. عطاران باز هم موفق می‌شود وجهی از زندگی ما ایرانی‌ها را بدون آنکه به ما بربُخورد جلوی رویمان بیاورد. از این‌رو «زیر نظر» را هم می‌توان در همان گروه از فیلم‌های عطاران قرار داد که وقتی به تماشایش می‌نشینیم فرقی میان نقش او با خودمان حس نمی‌کنیم، به‌راحتی به مشکلاتش دل می‌دهم و از ته دل می‌خندیم.
